Autor: J.M. Kelly
-
Tłumaczenie: Dorota Pietrzyk-Reeves, Łukasz Słoniowski, Rafał Olszowski, Marta Kuniecka, Magdalena Modrzejewska, Rafał Lis, Anna Krzynówek
Tytuł oryginału: A Short History of Western Legal Theory
Wydawnictwo: WAM
Data wydania: 2006
ISBN 83-7318-720-0
-
Wydanie: papierowe
Oprawa: twarda
Liczba stron: 494
Autor śledzi ewolucję myśli teoretyczno-prawnej przez pryzmat poszczególnych zagadnień, takich jak: podstawy państwa, źródła władzy, zwyczaj, prawo stanowione, uprawnienia przyrodzone, rządy prawa, pojęcia własności i równości, istota sprawiedliwości, kara, etc.J.M. Kelley jest znakomitym badaczem, który potrafi w zwięzły sposób przedstawić kluczowe elementy stanowisk naturalnoprawnych, uwzględniając ich zróżnicowanie, oraz zestawić je z propozycjami istotnymi współcześnie (głównie pozytywizmem i normatywizmem).
Mistrzostwo, z jakim to czyni, sprawia, że jego przemyślenia skłaniają każdego – nie tylko prawników i politologów – do głębokiego namysłu nad dziedziną, którą wielu bezwiednie oddaje decyzjom polityków.fragment recenzji prof. Bogdana Szlachty
Problem z wydawanymi w Polsce książkami o tematyce prawniczej polega na tym, że zazwyczaj są to podręczniki adresowane do studentów albo monografie bazujące wyłącznie na przepisach prawa, bez uwzględnienia ich szerszego kontekstu ekonomiczno-społeczno-kulturowego. Z tego względu wydanie pracy J.M. Kelly’ego było słusznym posunięciem, choć w pierwotnym zamyśle autora również miała być podręcznikiem. Jest jednak skonstruowana zupełnie inaczej niż nasze opracowania tego typu, co nie tylko zapewnia możliwość zapoznania się z odmienną perspektywą, ale również nasuwa refleksje na temat modelu kształcenia prawniczego realizowanego w Polsce. Na większości uczelni dominuje bowiem wizja urzędnika-wyrobnika, nie zaś intelektualisty mającego świadomość wielorakich uwarunkowań dotyczących obowiązywania na danym terytorium systemu prawnego o określonym kształcie. W efekcie studenci karmieni są przekonaniem o jego rzekomej neutralności, gdy tymczasem jest przecież tworzony przez ludzi odwołujących się do konkretnych przekonań ontologicznych, nawet jeśli ich wprost nie ujawniają. Nawet sposób interpretacji prawa świadczy w znacznej mierze o światopoglądzie prawnika, z czego doskonale zdają sobie sprawę juryści funkcjonujący w systemie common law, co wcale nie wyklucza z ich strony daleko posuniętego profesjonalizmu zawodowego. W tym miejscu nasuwa się pytanie, czy prawo ma służyć człowiekowi, czy człowiek prawu, na co Kelly ma wyrobione zdanie.
Być może szersze horyzonty Kelly’ego wynikają z jego irlandzkiego pochodzenia, związanego ze świadomością do jakich celów prawo było wykorzystywane w jego kraju do momentu odzyskania niepodległości. Pod koniec prezydentury Éamona de Valery treść obowiązującego prawa też nie odpowiadała już dominującym oczekiwaniom społecznym, a mimo to – ze względu na specyficzny kompromis polityczny zawarty wiele lat wcześniej – wciąż obowiązywało.
Już na pierwszy rzut oka widać, że Kelly nie łudzi się, iż prawo może nosić walor obiektywizmu, gdyż każdorazowo jest tworzone w konkretnym kontekście dziejowym przez konkretnych ludzi. Ta z pozoru oczywista myśl powinna wreszcie na dobre zagościć w polskich programach nauczania. Do tego optyka autora nie wpisuje się jednoznacznie w nurt pozytywizmu prawniczego, zazwyczaj traktowanego u nas jako jedynie słuszna koncepcja, zaimplementowana niegdyś za pośrednictwem Niemiec, nieubłaganie przeobrażając się w normatywizm.
W moim odczuciu największa wartość pracy Kelly’ego polega na odejściu od analizy koncentrującej się na aktach prawnych i prostym streszczaniu pism pozostawionych przez jurystów na rzecz prześledzenia historycznego rozwoju stosowania prawa (przy okazji autor wyraził żal, że nie odbył w młodości studiów historycznych, bo podczas pisania tej książki ostatecznie zrozumiał, że był nauczany historii prawa w nadmiernie uproszczonej formie, tj. z pominięciem koniecznego kontekstu) w konfrontacji z poglądami różnych osób, które miały realny wpływ na rozwój systemów prawnych. Największym zaskoczeniem było dla mnie znaczenie koncepcji greckich dla kształtowania się idei nowożytnych, czy nawet wpływu na prawo rzymskie, gdyż podczas studiów wpajano mi przekonanie o bezwzględnym prymacie Rzymian w tej dziedzinie. Inna sprawa, że autor nie do końca klarownie wyodrębnił typy zagadnień, na których postanowił się skupić. Wśród nich znalazły się w pierwszym rzędzie: aspekty ustrojowe, pozycja prawna jednostki, prawo karne i stosunek do własności. W zależności od rozdziału pojawiają się także inne aspekty, ale trudno wskazać według jakiego klucza zostały dobrane.
O ile zwrócenie uwagi na takie elementy, jak filozofia i socjologia prawa, kluczowy wpływ Oświecenia na teraźniejszość, ideologie polityczne oraz oddziaływanie nurtów utopijnych w mniejszym lub większym stopniu pojawia się też w innych książkach, o tyle zagadnienia z zakresu ekonomii i ściśle z nią związanego postępu technicznego raczej nie. Tak samo prawo międzynarodowe bywa ograniczane do Hugona Grocjusza, choć jest to zaledwie jedna z postaci mających wpływ na jego kształtowanie się, i to wcale nie najważniejszy. Kelly zwraca przy tym uwagę na akceptowalność obowiązujących systemów prawa przez społeczeństwa – w końcu nie bez powodu rewolucja francuska była ironicznie nazywana „rewolucją prawników”…
Recenzowane opracowanie ma charakter syntezy i siłą rzeczy niektóre zagadnienia zostały ledwie zasygnalizowane, z czego autor w pełni zdaje sobie sprawę. Nawet przy takiej objętości nie da się wyczerpać tematu, za to można wzbogacić dotychczasowy sposób patrzenia na ewolucję prawa, skłaniając w ten sposób czytelników do własnych poszukiwań. Nie jestem przekonany, czy ujęcie Kelly’ego ma na Zachodzie wymiar nowości, prawdopodobnie nie, ale w dogmatycznie pozytywistycznych krajach (do których zalicza się Polska) takie książki powinny być wydawane w większej liczbie. Jedynym dostrzegalnym minusem jest to, że tłumacze momentami mają dość blade pojęcie o historii, nieświadomie spłaszczając tok wywodów Kelly’ego w przypisach odredakcyjnych. Mimowolny żart polega na tym, że walczący z takim podejściem Irlandczyk został na siłę wtłoczony w wizję prawa, której zdecydowanie się sprzeciwia…
