Ciemniejący wiek. O niszczeniu świata klasycznego przez chrześcijan

Autor: Catherine Nixey

• Szczegółowe informacje
• Informacje dot. wydania

• Tłumaczenie: Jakub Jedliński
  Tytuł oryginalny: The Darkening Age. The Christian Destruction of the Classical World
  Wydawnictwo: Filtry
  Konsultacja naukowa: prof. Stanisław Obirek
  Data wydania: 2023
  ISBN: 9788396674845, 9788396674852(ebook)
• Wydanie: papierowe, ebook (mobi, epub)
  Oprawa: miękka ze skrzydełkami
  Liczba stron: 416

Catherine Nixey — publicystka i dziennikarka związana z prestiżowym tygodnikiem „The Economist”. Po ukończeniu filologii klasycznej na Uniwersytecie w Cambridge przez kilka lat uczyła języków starożytnych, następnie podjęła pracę w dziale kultury dziennika „The Times”. Publikowała także w „New York Timesie” i „Financial Timesie”. Jej pierwszą książkę, „Ciemniejący wiek. O niszczeniu świata klasycznego przez chrześcijan” (2017), wyróżniono Nagrodą Jerwood, przyznawaną przez Królewskie Towarzystwo Literatury, oraz Nagrodą Morrisa D. Forkoscha amerykańskiej Rady na Rzecz Świeckiego Humanizmu. W 2022 roku ukazał się kolejny tom autorki: „Heretic: Savior, Lover, Killer. The Many Lives and Deaths of Jesus Christ”.o autorce

W powieści „Mesjasz” Gore Vidal rozpostarł przed czytelnikami mroczną wizję przeszłości chrześcijaństwa. Autor kreśli obraz świata w niedalekiej przyszłości, kiedy religia ta staje się przedmiotem wątpliwości i upada pod naciskiem apokaliptycznego kultu, kierowanego przez JC, czyli Johna Cave’a. Jego radykalni wyznawcy umacniają swoją wiarę poprzez bezwzględne akty przemocy wymierzone w chrześcijan oraz miejsca kultu. Vidal, korzystając z szerokiej wiedzy na temat historycznych przykładów przemocy stosowanej przez chrześcijan wobec pogan w późnym okresie Cesarstwa Rzymskiego, stawia pytanie: jakie byłyby reakcje współczesnych wyznawców chrześcijaństwa, gdyby stanęli w obliczu analogicznych wydarzeń? Biorąc pod uwagę, jak zagorzali katolicy (a czasem ludzie tylko takich udający) rozdzierają szaty, gdy tylko próbuje się w naszym kraju zmniejszyć przywileje tej religii, jak bardzo czują się wówczas prześladowani, odpowiedź wydaje się banalnie prosta.

Ponieważ chrześcijaństwo wygrało historyczną rywalizację ze starożytnym politeizmem, osoby niebędące specjalistami często mają zniekształcone wyobrażenie na temat tego, w jaki sposób nowa religia została zaakceptowana w świecie rzymskim (w Polsce dodatkowo kształtowane lekturą Quo vadis?). Na Wikipedii istnieje seria artykułów dotyczących „prześladowań Kościoła katolickiego”, zawierająca obszerne opisy cierpień chrześcijan za czasów panowania rzymskich imperatorów. Brakuje natomiast analogicznego szeregu tekstów dotyczących często brutalnego tłumienia wcześniejszych religii przez Kościół. Tymczasem późny antyk był czasem religijnego fermentu, który częściej niż intelektualnymi dysputami skutkował wybuchem przemocy.

Temat rosnącej presji Kościoła i jego przedstawicieli na wyznawców dawnych bogów podjęła w Ciemniejącym wieku Catherine Nixey. Ta córka ekszakonnika i ekszakonnicy (choć, jak sama podkreśla, ludzi nadal wierzących, nawet po porzuceniu stanu mniszego) we wstępie jasno określa swój cel: Książkę tę poświęciłam zniszczeniom antycznego świata, jakich dopuścili się chrześcijanie. Nie tylko oni ponoszą odpowiedzialność – do zaniku kultury klasycznej przyczyniły się też pożary, powodzie, najazdy i upływ czasu – ja skupiłam się jednak przede wszystkim na atakach wyznawców Chrystusa. Nie oznacza to, że Kościół nie chronił spuścizny antyku. Chronił. Lecz opowieść o tym, co dobrego chrześcijaństwo zrobiło dla zachowania dorobku starożytnych, jest powszechnie znana: w bibliotekach i księgarniach nie brakuje publikacji na ten temat. Losy i cierpienia tych, których chrześcijaństwo pokonało, zostały jednak przemilczane. Dlatego skupiam się właśnie na tych kwestiach. Tymczasem wielu rodzimych komentatorów w swoich krytykach skupiało się głównie na tym, że Ciemniejący wiek jest książką nieobiektywną, przedstawiającą tylko jedną stronę medalu. No cóż, jak widać, taki właśnie był zamysł, który zrodził się z lęku, jaki wywołały w autorce akty wandalizmu dokonane przez współczesnych nam muzułmańskich radykałów.

Nixey relacjonuje opowieści o przemocy skierowanej nie tylko przeciwko zapierającym dech w piersi zabytkom rzeźby i architektury, czy cennym manuskryptom, ale, co ważniejsze, także przeciwko wyznawcom pogańskiej wiary. Autorka opisuje szczegółowo tragiczne wydarzenie mordu na filozofce Hypatii, który miał miejsce w 415 r. w Aleksandrii. Na kartach Ciemniejącego wieku przeczytać możemy m.in. historię egipskiego mnicha Szenute, który wraz ze współwyznawcami włamał się do domu zamożnego właściciela ziemskiego Gesjusza, bo podejrzewał, że ten ukrywa zakazane pogańskie posągi. Innym zaś razem ten sam pustelnik włamał się do innego domu w poszukiwaniu pogańskich zwojów. Święty Kościoła koptyjskiego usprawiedliwiał wtargnięcie, twierdząc, że: nie istnieje zbrodnia dla tych, którzy mają Chrystusa w sercu. Ostatnim zaś aktem „starego świata” jest dla niej tułaczka filozofa Damascjusza w czasach Justyniana.

Ciemniejący wiek nie jest wyczerpującą historią relacji „pogaństwo”-chrześcijaństwo. Jeśli historię piszą zwycięzcy, to książka ta jest próbą pokazania jej z perspektywy przegranych. Nixey nie jest obiektywna, ale biorąc pod uwagę, że mamy do czynienia z historycznym esejem, a autorka wyraźnie wykłada swoje intencje we Wprowadzeniu, nie jest to nic zdrożnego. Z pewnością natomiast dobrze jest czytać tę książkę, gdy już ma się podstawową wiedzę na temat dziejów późnego antyku. Dzięki temu łatwiej będzie osadzić wiele z opisanych w niej wydarzeń w szerszym kontekście. Bo chrześcijanie nie tylko zniszczyli świat klasyczny, ale w pewnym stopniu (w jakim, pozostawiam indywidualnej ocenie) przyczynili się też do przekazania jego spuścizny późniejszym pokoleniom.